Wólka Waniewska

Wólka Waniewska, Wólki Waniewskiej, wólkoski.         

Wólka Waniewska zajmuje duży obszar, bo aż 824 ha.

Wola, wolnizna, lgota, w średniowieczu oznaczała zwolnienie od czynszów, świadczeń, robocizn nadawane przy osadzaniu miast lub wsi czynszowych, a później także pańszczyźnianych. Obejmowała od kilku do kilkunastu lat w przypadku osad zakładanych na terenach leśnych, wymagających karczunku. Panowie feudalni często zastrzegali w dokumentach lokacyjnych nadanie zakładanej osadzie nazwy Wola, zazwyczaj w połączeniu z imieniem pana gruntowego lub zasadźcy (sołtysa).

W XVI w. miasto Waniewo i siedem wsi z parafii waniewskiej były własnością rodziny Szczawińskich. W XVII w. Waniewo zatraciło swój miejski charakter, a dobra uległy podziałowi między synów Pawła Ferdynanda Szczawińskiego, pisarza bielskiego.

W pierwszej połowie XVII w. Wólka znajdowała się w rękach Włoszków. W roku 1673 posesjonatem wsi Wólka była Anna Szczawińska, przydomek Władysławowa Włoszkowa. W tym roku jej poddanymi było 28 osób. Włoszek Hieronim miał 2 poddanych. W drugiej połowie XVII w. właścicielami Wólki byli Sławogórscy.

Skorowidz opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30.09.1921 r. i innych źródeł urzędowych wyróżnia dwie miejscowości: Wólkę Waniewską – folwark i wieś Wólkę. Wieś liczyła 203 mieszkańców i składała się z 24 domów, a w folwarku mieszkało 19 osób w 2 budynkach mieszkalnych. Wieś i folwark należały do gminy Kowalewszczyzna, powiatu Wysokie Mazowieckie.

W czasie II wojny światowej, 6.08.1944 r., oddział SS zamordował 96 mieszkańców okolicznych wsi, chroniących się w lesie. Miejsce kaźni upamiętnia obelisk.

Wólka jest nazwą związana z formą osadzania wsi i przysiółków ludem poddanym. Wola oznaczała czasowe zwolnienie osadników od robocizny i czynszu. Ulgi takie uwzględniało prawo kolonizacyjne niemieckie, a także   polskie.

Osady zakładane na pustkowiach i uwalniane od czynszów i danin, nazywane wolą lub wólką powstawały w obrębie większych dóbr, od których to dostawały drugi, przymiotnikowy człon nazwy. Najwięcej takich osad powstało w czasach Kazimierza Wielkiego, który przez gęste ich zakładanie ratował ludzi od nędzy i zaludniał niezamieszkałe tereny.

Wola, Wolnica i Wólka, w nazwach miast i wsi zachowały się do naszych czasów i są często występującym członem.

Człon pierwszy nazwy Wólka jest nazwą kulturową, związaną z formą osadzania wsi ludem poddanym. Człon drugi może być nazwą dzierżawczą lub topograficzną.

Człon wyróżniający Waniewska jest nazwą dzierżawczą; wskazuje bowiem na dawną przynależność do dóbr Waniewo. Waniewo to także nazwa dzierżawcza utworzona od imienia Wania.