Łupianka Nowa

Łupianka Nowa, Łupianki Nowej, łupiański.

Łupianka Nowa – wieś w gminie Łapy leżąca na północ od Łap. Zajmuje powierzchnię o obszarze 465 ha. Wieś Łupianka Nowa wymieniana była w wielu dokumentach i pod różnymi, chociaż to samo znaczącymi, nazwami: Nowaia Łupianka (1528 r,), Łupianka minori (1545 r., minor  ‘mniejszy’), Łupianka Nowa (1580 r. ), Łupianka nowa 1827 r.), Łupianka-Nowa (1884 r.), Łupianka Nowa (1921 r.), Nowa Łupianka (1973 r.).   

Szlachecka wieś Łupianka Nowa w roku 1827 liczyła 26 dymów i 125 mieszkańców.W Przewodniku po Królestwie Polskim wieś wymieniona jest jako Łopianka Nowa. Należała do parafii Płonka i znajdowała się w granicach gminy Kowalewszczyzna. W roku 1921 wieś Łupianka Nowa należała do gminy Kowalewszczyzna, powiatu Wysokie Mazowieckie. Mieszkały tam 162 osoby w 26 budynkach. Wszyscy byli wyznania rzymskokatolickiego i narodowości polskiej.1 sierpnia 1944 r. Niemcy podpalili Łupiankę Nową i Starą. Zginęło 20 osób.  „1528 Parafeia Płońskaia – Seło Nowaia Łupianka zemiane”.

Irena Halicka  pisze, że jest to nazwa niejasna.Według Michała Kondratiuka to nazwa topograficzna pochodząca od nazwy rzeki Łuplanka. W rękopisie z roku 1623 Inwentarz jałowski dworu i folwarku rusinowskiego Jana Stanisława Sapiehi rzeka Łuplanka wymieniona jest jako dopływ Narwi i pochodzi od słowa łupić ‘obdzierać brzegi’.Marian Olechnowicz uważa, że zarówno nazwa Łupianka, jak i nazwisko Łupiński związane są ze znajdującymi się na tym terenie, istniejącymi do dziś, stanowiskami łupania krzemieni, pochodzącymi jeszcze z epoki pradziejowej.Według Kazimierza Rymuta  pierwszy człon nazwy może pochodzić od czasownika łupić ‘obdzierać z kory, brać zastaw przymusowy, ograbiać, okradać’. Radzi także porównać do apelatywu gwarowego łupa ‘szczapa, polano’.

Łupianka to nazwa topograficzna. Człon wyróżniający Nowa jest nazwą kulturową.  

Kreta (część wsi Łupianka Nowa)

W roku 1921 Kreta była kolonią składającą się z 2 budynków, w których mieszkało 11 osób. Siedmioro z nich było Polakami, troje Białorusinami i jedna Żydem. Pod względem wyznaniowym sześcioro należało do kościoła rzymskokatolickiego, czworo do prawosławnego, a jedna osoba była ewangelikiem. Kalendarz półstuletni 1750-1800 zawiera słownik wyrazów z XVIII wieku, które zmieniły swoje brzmienie lub znaczenie. W tym czasie kreta znaczyło to, co obecnie kreda. Kreda – wapienna skała osadowa pochodzenia organicznego; biała, miękka,.rozcieńczalna.

W Łupiance dawniej wydobywano kredę. Formowano ją w tzw. „gomółki” i sprzedawano. Taką kredę później moczono w wodzie i malowano nią piece, tzw. „bielenie pieców”. Jeśli były to piece kaflowe, wówczas kredę stosowano do bielenia fug między kaflami. Kreda z Łupianki używana była w okolicznych wsiach jeszcze w końcu lat siedemdziesiątych XX w. Można było także namoczyć ją w wodzie, dodać pigment i odpowiedni klej i otrzymać tzw. farbę klejową, którą stosowano do malowania sufitów, ścian i pieców. Kreta to nazwa topograficzna, określająca położenie tej części wsi w miejscu, gdzie występowała i wydobywana była kreda.